Eén van de ideeën in [Down and Out in the Magic Kingdom][downandout] die als het ware uit het boek sprong om me even door elkaar te schudden, was het concept Whuffie. Schudde-schud. In de wereld van het boek is Whuffie de maatstaf voor (persoonlijk) succes en algemene valuta.
Dat is, zeker voor mensen die het boek nog niet gelezen hebben, misschien een beetje verwarrend. Allow me to explain.
In een toekomst, far far away...
In de trans-humanistische toekomst van Down And Out zijn we technologisch gezien ver genoeg om ongemakken als "ziekte" en "dood" uit te bannen. Internet is wereldomspannend draadloos, iedereen heeft een interface in zijn knar, en daarmee kun je -- onder andere -- regelmatig een backup van je brein laten maken. Als je dood gaat, of ziek word, laat je de meest recente backup in een verse kloon restoren, en je gaat vanaf dat punt weer vrolijk verder.
Schaarste? Dat is ook opgelost. Er is geen gebrek meer aan wat dan ook. Materialen, voeding, huisvesting, je kunt het zo gek niet bedenken of het is er in overvloed, omdat materialen, mankracht en kennis in overvloed aanwezig zijn en gedeeld worden.
Ik denk niet dat ik hoef uit te leggen wat dat voor een achterhaald begrip als "geld" betekent, toch?
Eén van de ideeën in Down and Out in the Magic Kingdom die als het ware uit het boek sprong om me even door elkaar te schudden, was het concept Whuffie. Schudde-schud. In de wereld van het boek is Whuffie de maatstaf voor (persoonlijk) succes en algemene valuta.
Dat is, zeker voor mensen die het boek nog niet gelezen hebben, misschien een beetje verwarrend. Allow me to explain.
In een toekomst, far far away...
In de trans-humanistische toekomst van Down And Out zijn we technologisch gezien ver genoeg om ongemakken als "ziekte" en "dood" uit te bannen. Internet is wereldomspannend draadloos, iedereen heeft een interface in zijn knar, en daarmee kun je -- onder andere -- regelmatig een backup van je brein laten maken. Als je dood gaat, of ziek word, laat je de meest recente backup in een verse kloon restoren, en je gaat vanaf dat punt weer vrolijk verder.
Schaarste? Dat is ook opgelost. Er is geen gebrek meer aan wat dan ook. Materialen, voeding, huisvesting, je kunt het zo gek niet bedenken of het is er in overvloed, omdat materialen, mankracht en kennis in overvloed aanwezig zijn en gedeeld worden.
Ik denk niet dat ik hoef uit te leggen wat dat voor een achterhaald begrip als "geld" betekent, toch?
Geld is per definitie iets dat met schaarste samenhangt, het kapitalistische systeem hangt aan elkaar aan (schaarse) goederen en het feit dat mensen daar dan geld voor overhebben.
Goed, dat is dus allemaal van de baan. Geen schaarste, geen gezondheids-ellende, geen geld. Mensen doen en maken dingen omdat ze dat leuk of interessant vinden, niet omdat ze er poen voor krijgen. In plaats daarvan verdienen ze waardering van andere mensen, en door de constante koppeling met computers kan die waardering worden bijgehouden en uitgedrukt. In Whuffie, dus. Iedereen kan Whuffie uitdelen, ook de mensen die het zelf niet hebben, en de mensen die het wel hebben gebruiken het om voor dingen te betalen.
Het is dus een soort van geld, maar dan niet gebaseerd op datgene waar het vandaag de dag op is gebaseerd -- strikvraag: waarop is ons huidige geld gebaseerd? -- maar op goodwill, brownie points, karma, kudos... geef het maar een naam. Als je bijdrages doet aan de maatschappij scoor je Whuffie, ben je een eikel, dan raak je het weer kwijt, dat idee.
Deze meritocratie wordt in het boek "Bitchun Society" genoemd.
Hoe komt een Bitchun Society tot stand?
Het hele technologische gedeelte, dus de backups en de automatische Whuffie-uitdelerij, zijn vandaag de dag nog niet haalbaar. Het zal nog wel een paar decennia duren voordat het "normaal" wordt om je brein aan het internet te hangen, en dat van die backups en die klonen zal helemaal nog wel een tijdje op zich laten wachten.
Daarnaast gaat het nog een hele toer worden om het huidige kapitalistische systeem te ontmantelen. Uiteindelijk zal dat toch een keer gebeuren, omdat het huidige systeem niet onbeperkt houdbaar is, maar er zijn simpelweg teveel mensen die er belang bij hebben om het in stand te houden. And boy, will they fight for it.
Whuffie, echter, bestaat in zekere zin al. Als betaalmiddel heb je er nog niet veel aan, dus er zal altijd een vertaalslag naar ouderwets geld moeten worden gemaakt, maar het is eigenlijk altijd al mogelijk geweest om respect te krijgen, en daar draait het systeem om.
Tegenwoordig is het alleen wel iets makkelijker geworden, en je kunt ook respect oogsten van over de hele wereld; lang leve internet. Er is ook al een poging geweest om Bitchun tastbaarder te maken, maar dat is een beetje gestrand. Ik denk ook niet dat het zinvol of zelfs nodig is om een apart stukje technologie te maken. De basis is er al: de link.
Whuffie in sociale netwerken
De term "sociale netwerken" moet je een beetje ruim zien. Hyves en Facebook en Twitter zijn sociale netwerken, natuurlijk, maar blogs zijn dat net zo goed. Alles waarnaar gelinkt kan worden, maakt er deel van uit. Ja, dat is dus zo'n beetje het hele internet.
Op de Hyvesen en Facebooks heb je op allerlei plaatsen een "I Like This"- of "Respect"-knop, of een favorieten-systeem. Maar ook van buiten de tuinen kun je een link leggen. Zolang de tuin niet te afgesloten is, kan elke zoekmachine deze links volgen, indexeren, en uitdrukken in een waarde.
Ik ben van niet mening dat bijvoorbeeld Google de partij is die ons uiteindelijk Whuffie gaat geven, maar wat Google kan, kan een ander technisch gezien ook. Of diverse anderen. Google heeft als probleem dat ze teveel gebonden zijn aan geld; dat indexeren doen ze niet voor de lol, ze doen het om er -- via advertenties -- geld mee te verdienen.
Maar toch: er is een link economy aan het ontstaan, al vanaf de eerste dag dat het web voor een grote groep mensen toegankelijk werd. Ik kan zien of mensen naar mijn gebrabbel linken, ik kan zien of ze erop reageren, ik kan zien of ze de discussie elders voortzetten; als er een link is, kun je hem volgen.
Facebook heeft in dat opzicht een interessant project lopen, om op Facebook zelf en op sites die gebruik maken van Facebook Connect met virtueel geld te kunnen smijten. Je wisselt vooraf "echt" geld in voor virtueel geld, en vervolgens kun je voor allerlei zaken (spelletjes, bijvoorbeeld) betalen, of donaties doen. Omdat er niet iedere keer hoeft te worden omgewisseld -- iets dat nu met, om maar wat te noemen, Paypal wel nodig is -- zijn de kosten laag, en worden micropayments eindelijk een serieuze optie.
Het nadeel is, wat mij betreft, dat ik een verre van grenzeloos vertrouwen in Facebook heb...
Waar het nog aan ontbreekt
Wat we nog missen, en wat er op korte termijn ook niet gaat komen, is een allesomvattende en neutrale manier om respect uit te delen. Wat ik op Hyves uitdeel blijft op Hyves, wat ik op mijn blog ontvang blijft op mijn blog. Om het concept van Whuffies echt van de grond te krijgen, heb je een neutrale partij nodig die al die transacties verzamelt, en daar één saldo van maakt.
Die partij is er niet, en die zie ik er op korte termijn ook niet komen. Het is een beetje een kip-en-ei probleem: we hebben een partij nodig die, zonder financieel geneuzel, de transacties kan volgen, maar geen enkele partij kan zonder financieel geneuzel de infrastructuur aanleggen en onderhouden. We hebben Whuffies nodig om Whuffies mogelijk te maken...
En dan is er nog het probleem van privacy... Om dit soort systemen te laten werken, moet er enorm veel data vergaard en opgeslagen worden. Buiten dat dat de noodzaak van een neutrale partij des te groter maakt, zullen er ook genoeg mensen zijn die er niet op zitten te wachten dat hun acties worden vastgelegd. Hoe ga je daarmee om, en wat betekent het voor die weigeraars in een Whuffie-economie?
Misschien is het anders op te lossen, en is die centralisatie helemaal niet nodig. Misschien kunnen we het wel af zonder overkoepelende partij, en baseren we de Whuffie-saldo's wel op basis van real time zoekacties. Uiteindelijk zou dat natuurlijk de mooiste oplossing zijn voor zowel het technische als het privacy-bezwaar.
Het allergrootste probleem, en dat gaat meer tijd en inspanning vereisen, is niet het vergaren van Whuffies, maar het kunnen "uitgeven" ervan. Om dat te kunnen doen -- op grote schaal, in ieder geval -- vereist een complete verandering van het economische stelsel.
Dat is enorm ingrijpend en grootschalig, en het gaat in tegen de belangen van behoorlijke groepen mensen die toevallig ook vaak dat soort beslissingen kunnen maken: politici, lobbyisten, noem maar op. Dat gaat niet zomaar gebeuren, laat staan wereldwijd, tenzij het systeem vanzelf klapt -- iets dat op de hele lange termijn toch wel gebeurt. Als dat gebeurt, zullen we hoe dan ook eerst door een vrij ellendige periode heen moeten, waarbij de "crisis" waar we nu inzitten heel magertjes gaat afsteken.
Na de switch
Omdat het lastig te voorspellen is hoe en wanneer zo'n omschakeling gebeurt, is het ook lastig om te voorspellen hoe de wereld er daarna uitziet. In Down and Out laat Cory Doctorow een mogelijke uitkomst zien, maar het is absoluut niet de enige mogelijkheid.
Er is ook nog geen vaststaand scenario hoe we precies bij zo'n post scarcity samenleving gaan uitkomen. Sommige mensen roepen dat die er al is in het relatief rijke westen, persoonlijk zou ik eerder zeggen dat juist de meest primitieve stammen zo leven. In het westen is het vrij gebruikelijk om altijd meer te willen dan je nu hebt, en dat is wat mij betreft juist schaarste.
Het grootste probleem bij "voorspellingen" is het feit dat het een aantal dingen die nu heel normaal en voor-de-hand-liggend zijn, compleet overhoop gegooid worden. Het is net zoiets als je afvragen hoe het is om zonder zwaartekracht te leven: zelfs al heb je op TV astronauten door een ruimtestation zien buitelen, dan nog weet je pas hoe het echt is als je het zelf hebt meegemaakt.
Jammergenoeg is het compleet veranderen van de maatschappij iets moeilijker dan een paar mensen de ruimte in schieten...
Om toch wat verschillen te noemen:
-
De bankdirecteuren die, in ieder geval in de publieke opinie, mede die hele kredietcrisis hebben veroorzaakt, zouden niet kunnen jengelen om een bonus. Sterker nog, ze zouden waarschijnlijk in één klap "straatarm" zijn vanwege alle negatieve Whuffie. Vervolgens zouden ze altijd nog wat pity Whuffie binnenkrijgen, dus helemaal verhongeren zullen ze niet.
-
Platenmaatschappijen en alle vervelende aanhangsels zouden volslagen overbodig zijn. Artiesten hebben nu al de mogelijkheid om hun muziek gemakkelijk te verspreiden, en de Whuffie zou direct op hun gericht zijn. Sowieso maakt Whuffie het verschijnsel "tussenpersoon" in de meeste gevallen overbodig, en in sommige gevallen onmogelijk.
-
Asociaal gedrag en ellenbogenwerk leveren geen respect op, en zijn dus absoluut geen handige manier om het in het leven "te maken". Een veel betere impuls om een beetje aardig voor elkaar te zijn lijkt me moeilijk te vinden...
-
Mensen die meewerken aan Open Source-projecten zouden daar behoorlijk veel beter van worden.
-
Hoe wil je iemand beroven van hoezeer-ie gerespecteerd wordt? Hoe haal je iemand over je te respecteren door ze te irriteren? Zeg maar dag met je handje tegen de nodige criminaliteit en spam. Ja, dat noem ik in één adem, ja.
Even terug naar het hier en nu
Allemaal leuk, die utopische hersenspinsels, maar we leven in het hier en nu.
Op dit moment moeten we het op internet doen met de likes op de diverse sociale netwerken, met retweets en mentions op Twitter, met links. Voorlopig zal dat ook zo blijven. Tools als Backtype Connect kunnen helpen om dingen een beetje te groeperen, maar ook maar tot zo ver.
In meatspace, dus de grote boze buitenwereld, heb je LETS: Local Exchange & Trade System. LETS werkt op lokaal niveau, waar een groep mensen elkaar helpt. Pietje helpt Jantje in de tuin en krijgt daar "punten" voor, die hij weer aan Marietje kan "betalen" om op de kinderen te passen. Ik noem maar wat. De zogenaamde LETSkringen zijn op allerlei plaatsen te vinden.
Eigenlijk zijn Whuffies dus de ruilpunten van een globale, alles omvattende en volledig geautomatiseerde LETSkring.
En eigenlijk, als je het zo bekijkt, is de drempel naar een meritocratie niet eens zo heel groot.
Alleen maar goed nieuws?
Ik heb niet de illusie dat meritocratische systemen perfect zijn. Het is nog steeds mogelijk om buitengewoon veel "credits" te verzamelen, en mensen zijn nou eenmaal verzamelaars. Voor iemand met een hoop Whuffie zal het ook makkelijker zijn meer Whuffie te krijgen. Er zullen altijd mensen zijn die ten koste van anderen vooruit willen komen. Het zit in de menselijke natuur. Jammer, maar helaas.
Daar staat wel tegenover dat het systeem, in ieder geval op papier, wat eerlijker lijkt. Iedereen krijgt een kans, iedereen kan gehoord worden. Iedereen kan Susan Boyle zijn.
Dat lijkt me erg verfrissend.