Hoe beoordeel ik keyboard switches?

Ik beschrijf in deze post eerst wat ik nu heb en ken (want dat is mijn referentiekader), en wat daarover in getallen te zeggen is — maar dan niet in die volgorde. In een tweede post ga ik dan de vergelijking maken met wat switches die ik intussen van een mede-Tweaker toegestuurd heb gekregen, en, afhankelijk van of die tegen die tijd al eens binnen zijn, wat switches die ik in bestelling heb staan.

Hopelijk krijg ik tegen die tijd dan een beetje helder wat mijn uiteindelijke voorkeur is...

Waar let ik op?

Bij de zoektocht naar een geschikte switch, zijn een paar zaken van belang, en een paar andere zaken wat minder.

Om met dat laatste te beginnen: het interesseert me niet of de switch (vanwege de kleur van de behuizing) invloed heeft op RGB-verlichting, of deze zelfs in het geheel niet doorlaat. RGB is grappig, maar verre van een noodzaak, en op de Corne was ik niet van plan om per-key LEDs te gaan zitten solderen. Kleur is dus niet boeiend.

Waar ik wél op let, is hoe de switch voelt, en hoe deze klinkt.

Dat voelen lijkt me vrij logisch: het belangrijkste van een toetsenbord is — in ieder geval voor mij — het typen erop. Ik ben niet iemand die die dingen per dozijn op basis van esthetische keuzes verzamelt en aan de muur tentoonstelt, ik koop ze om er aanzienlijke hoeveelheden tikwerk op te verrichten, liefst zo comfortabel mogelijk en zonder mijzelf of omwonenden met het kabaal tot waanzin te drijven.

Het geluid telt dus ook mee voor de typ-beleving, maar vanwege mijn nogal brakke gehoor is het wat lastiger te beoordelen. Ik draag een groot deel van de dag hoortoestellen, die bepaalde toonhoogtes nogal versterken, waardoor sommige switches (in combinatie met sommige keycaps) flink scheller klinken dan andere. Als ik de hoortoestellen uitdoe, klinken alle switches op alle toetsenborden vrij zacht, dus dan maakt het eigenlijk ook niet meer uit.

Ik zal dus niet extreem letten op het auditieve gebeuren, maar omdat ik een toetsenbord wil dat niet al té veel herrie maakt (ik woon hier niet in mijn uppie), en omdat sommige frequenties mogelijk wat onprettig klinken als mijn hoortoestellen ermee klaar zijn, speelt het wel een kleine rol. Mijn overwegingen daarin zullen dus verschillen van die van iemand anders, wil ik maar zeggen.

Wat maakt een switch een switch?

Niet onbelangrijk om de bak cijfers die verderop in dit ongetwijfeld veel te lange verhaal gaan langskomen, een beetje te kunnen plaatsen, is wat kennis van hoe een switch nou eigenlijk in elkaar zit.

De gemiddelde switch bestaat uit de volgende onderdelen:

• De behuizing, die uit een onderste en bovenste helft bestaat; in de foto hierboven zijn die lichtgroen. De onderste helft zit in de switch opener.

• De stem (steel of stam, maar ik hou de Engelse term aan), die in de sleufjes aan de zijkanten van de onderte helft van de behuizing op en neer kan bewegen en waar de keycap op wordt bevestigd; in de foto hierboven is deze geel-groen.

  Het materiaal en de vorm van de behuizing en stem bepalen samen, naast het uiterlijk, voor een groot deel het geluid van de switch. Sommige stems hebben kleine nokjes aan de boven- en onderkant van hun geleiders, die de aanslag en daarmee het geluid dempen. Dit zijn stille (silent) switches. De Outemu hierboven is er zo eentje, je ziet nog net de (doorzichtige) siliconen stootnokjes aan de zijkant van de stem zitten.

• Een veer (spring) die de stem in rust omhoog duwt en weerstand biedt als je hem indrukt.

  De veer kan in lengte en dikte variëren en bepaalt daarmee de kracht waarmee je de switch moet indrukken om een aanslag te krijgen. Sommige veren maken een wat pingelend geluid als je de switch sneller indrukt; dat wordt "spring ping" genoemd en is meestal op te lossen door de veer van wat olie te voorzien.

• Twee stukjes metaal ("leafs") die contact maken als de stem ver genoeg wordt ingedrukt, en die de aanslag registreren; je ziet ze in de foto uit de onderste helft steken.

Wat vooral boeiend is, is de vorm van het gedeelte van de stem waarmee die tegen de leaf drukt. Die bepaalt of de switch linear is (het indrukken is een "gladde" gebeurtenis) of tactile is (het indrukken gebeurt met "een hobbeltje" waar je even doorheen moet drukken, het tactile event). In geval van het tweede, bepaalt de vorm van de stem samen met de veer hoe die tactiliteit precies aanvoelt.

Je kunt op deze pagina — even een stukje naar beneden scrollen — goed zien hoe de stem in de behuizing op en neer schuift, en wat dat met de leafs doet, en wat het verschil tussen linears en tactiles is.

Er bestaan overigens ook clicky switches die meestal een kraagje of staafje hebben om extra te klikken, maar die maken mij teveel herrie en laat ik dus buiten beschouwing. Dan zijn er ook nog andere soorten switches die de aanslag op een hele andere manier vastleggen (waaronder optische en Hall-effect-switches), maar die werken niet in mijn toetsenbord en zijn voor mij dus ook niet interessant.

Krachten en grafiekjes

Goed, belangrijk voor het indrukken van de switch is dus hoe hard je moet drukken (de "zwaarte" van de switch) en wat je voelt terwijl de stem langs de leafs glijdt; of daar een tactile event in voorkomt of niet, en hoe die eventuele bump aanvoelt.

Dat kan grafisch worden uitgedrukt in een force curve, die vertelt hoe de kracht zicht verhoudt tot hoever de switch is ingedrukt. Op die manier kun je zonder de switch in de hand te hebben, ongeveer een inschatting maken van hoe zwaar de switch is (hoeveel kracht er nodig is om hem in te drukken) en hoe het bumpje aan zal voelen (kort en halverwege, of langer en meer aan het begin).

Je ziet in beschrijvingen en force curves vaak termen als "actuation force" en "peak force" langskomen. actuation force (of operating force) is de kracht die je uitoefent op het moment dat de switch zijn aanslag registreert; dan ben je, in geval van een tactile, je hobbeltje dus al voorbij, en die kracht ligt meestal dan ook een stuk lager dan de peak force, die de top van het bumpje beschrijft; soms wordt die dan ook tactile force genoemd. Voor linears is er niet echt sprake van een peak force, en wordt vooral de actuation benoemd. Tenslotte is er ook nog een bottom out force, die aangeeft hoeveel kracht je aan het uitoefenen bent als je aan het einde van het indrukken komt (en de stem dus helemaal in beneden is aangekomen).

Het begrip "force" wordt op diversie plekken nogal inconsistent aangegeven. De meeste verkopers en leveranciers houden in ieder geval dezelfde eenheid — gf, oftewel gram force — aan, maar er is geen duidelijke lijn over wat er precies aan getallen moet worden aangegeven.

Soms worden die waardes ook maar op een willekeurige plek ergens in de grafiek geknald, lijkt het. Dan zie je een actuation force staan die veel hoger ligt dan de peak of tactile event, en dat klopt natuurlijk niet.

Je ziet in de grafieken hierboven een paar dingen:

• de bump van de Red Panda een stuk vroeger (eigenlijk gelijk bij het begin van de aanslag al) dan die van de andere twee;
• het bumpje van de Gateron Brown is een stuk bescheiden en zit ongeveer halverwege de aanslag;
• het bumpje van de Silent Lemons is wat uitgesprokener dan die van de Gateron;
• de hoogte van de bump is bij de Browns en de Lemons ongeveer even hoog, en bij de Panda iets hoger. De Gaterons zouden op papier een peak van 55gf hebben, de Lemons 50gf en de Panda's 65gf.

Dat strookt redelijk met wat je voelt als je die switches indrukt.

De opgegeven waardes hebben ook een marge, die bij de ene fabrikant wat ruimer is dan bij de andere. Gateron hield op de browns een marge aan van 15gf, wat op een opgegeven peak van 55gf best veel is; als ik die marge inderdaad, zoals-ie gespecificeerd wordt, als "plus of min 15" beschouw, dan heeft een brown dus een piek van tussen de 40gf en 70gf. Voor andere switches gelden weer andere marges, maar enige variatie zal er altijd inzitten.

Iets wat je niet helemaal in de grafieken terugziet, maar wat wel degelijk voelbaar is, is het effect van de demping van een stille switch, of van o-rings als je die gebruikt. Die maken het "einde" van de aanslag, als je de switch helemaal tot op de bodem indrukt, wat minder "hard" (duh), en afhankelijk van de precieze demping misschien zelfs een beetje sponzig. Niet iedereen houdt daarvan.

Het geluid van een switch

Waar het indrukken van de switch nog een te meten ding is, is dat met "het geluid" van een switch wat lastiger.

Je kunt dingen zeggen over toonhoogte en over hoe hard de switch klinkt, en of er sprake is van spring ping (of misschien zelfs leaf ping), maar daarbuiten verzandt het al snel in termen als "thocky", "clacky" en "marbly", die volgens mij voor iedereen nét weer even anders zijn... Zeker met mijn brakke gehoor is daar geen beginnen aan.

Wat ik kan beoordelen, is of een switch buitensporig luid is in vergelijking met andere switches, en of de toonhoogte mij persoonlijk aan- danwel tegenstaat; vanwege die eerdergenoemde hoortoestellen én persoonlijke voorkeuren zal dat voor andere mensen anders liggen.

Stille switches zijn een geval apart; door de ingebouwde demping zullen die altijd veel minder geluid maken dan ongedempte switches; niet iedereen is daarvan gecharmeerd, maar in een omgeving waar ook andere mensen zijn, of als je zelf gevoelig bent voor geluiden, kan het een uitkomst zijn.

Smeerbeurt

Ik benoemde het al even bij de onderdelen van de switch, en in mijn eerdere verhaal over het toetsenbord van Y. kwam het ook al ter sprake: je kunt switches smeren.

Met een (voor kunststof geschikte) olie of vet kun je de veer en eventueel de zijkant van de stem (die in geleiderails van de behuizing glijdt) besmeren. Bij sommige (naar mijn idee steeds meer) switches is dit in de fabriek al gedaan, maar de consistentie en toegevoegde waarde van zo'n factory lube job is niet altijd even geweldig.

Smering heeft uiteraard invloed op zowel het indrukken als op de klank. De mate waarin dat het geval is, wisselt een beetje per switch en smeermiddel, en ook of je alleen de spring, of alleen de stem, of juist alles insmeert, maakt verschil.

In het algemeen zal een gesmeerde switch iets soepeler in te drukken zijn, en als de tolerantie van de fabrikant erg strak was en de stem maar net door de behuizing past, kan het de benodigde kracht voor het indrukken verlagen.

Als je te veel smeert, of een te dik middel gebruikt, kan het juist weer lastiger worden om de switch in te drukken. En als je de schuine randjes die de leafs indrukken smeert, wordt de eventuele bump minder voelbaar en kun je, schijnbaar, van een tactile switch een nagenoeg lineaire maken. Als de onderkant van de stem teveel smeermiddel krijgt, wordt het laatste stukje indrukken een wat zompige bedoening, wat je ook schijnt te voelen.

Ook het geluid verandert na een smeerbeurt; over het algemeen zal dat iets zachter en een heel klein beetje dieper worden. Ook hier geldt: overdaad schaadt, een switch kan een schetenkussen worden als je er teveel smurrie in smeert, omdat de stem en de onderste helft van de behuizing dan luchtdicht afgesloten worden...

De rest van het toetsenbord

Ik schreef daar eerder ook al het nodige over: de switch maakt een geluid, maar het toetsenbord waarin die switch zit, bepaalt hoe dat geluid versterkt wordt en uiteindelijk klinkt.

Ook de key caps die je erbovenop prikt, beïnvloeden in behoorlijke mate het geluid; hoe dik of dun de caps zijn (dunnere caps geven een scheller geluid), hoe hoog ze zijn (hoge caps geven een diepere en wat luidere klank dan lage) en het materiaal spelen allemaal een rol.

Daarnaast is het, zoals ik eerder al beschreef, op allerlei manieren demping in het toetsenbord, en tussen de switches en caps, toe te passen. Met name o-ringen tussen de caps en switches maken een behoorlijk verschil, maar alleen bij het indrukken van de switch, het terug omhoog veren wordt uiteraard niet gedempt en klinkt nog hetzelfde.

Toch blijft dat uiteindelijk allemaal een klankbord, het originele geluid moet toch écht door de switch worden gegenereerd — of juist niet.

Wat dat betreft wordt het nog even aankijken wat het uiteindelijke geluid gaat worden in de te bouwen Corne. Aangezien dat een open toetsenbord is (het bestaat uit de printplaat, en een boven- en onderplaat uit datzelfde materiaal, maar de zijkanten zijn open), gaat het allemaal anders klinken dan de gesloten behuizing van een "normaal" toetsenbord. Net zoals metalen toetsenborden weer anders klinken dan die van kunststof.

Wat ik al ken

Ik had hierboven al een force graph van de drie switches die tot nu toe in huis waren geplaatst. Om ze nog even wat uitgebreider voor te stellen:

Gateron Brown

In mijn Keychron zitten Gateron Browns, dus tactile switches. Die bevallen me prima, ze tikken — zeker als je achtergrond bestaat uit oude rubber-dome-toetsenborden — best OK, de peak van 55gf, give or take, is niet te zwaar, enzovoorts. De bump is voelbaar maar niet overdreven aanwezig. De behuizing bestaat uit nylon (onder) en polycarbonaat (boven), de stem is POM.

Veel toetsenbord-afficionado's kijken een beetje neer op deze switches, het tactile event is niet uitgesproken genoeg en het zijn "dronken linears" en zo. Tja. Meningen.

De browns die Keychron ten tijde van mijn aanschaf in de toetsenborden drukte, zijn, voor zover ik kan achterhalen, niet helemaal hetzelfde als de huidige "Gateron G Pro"-switches die tegenwoordig worden geleverd, maar ze komen aardig in de buurt.

Outemu Silent Lemon

Toen ik het toetsenbord voor Y. bouwde, shopte ik voor wat andere switches: het doel was geluidsarm.

In haar bord gingen Outemu Silent Lemons, die wel ongeveer even zwaar waren als de Gaterons — 50gf — en ook een bumpje hebben met een stukje pre-travel ervoor, maar het bumpje zelf is wat scherper en aanweziger. Bij het terug omhoog komen van de switch voel je ook het bumpje nóg een keer.

De Lemons hebben een volledig nylon behuizing en een POM stem.

Het zijn, zeker voor de prijs, geen beroerde switches, ik heb er een paar op strategische plekken in de Keychron gedrukt om de hoeveelheid geluid wat te dempen. Ze heten niet voor niks Silent Lemon, ze zijn werkelijk fluisterstil.

Maar... het zijn geen switches waarbij ik een sterk gevoel van "yes, dit is hem" heb. Vooral het feit dat de switch bij het terugkomen ook een bumpje heeft voel je naar mijn smaak te veel. En misschien wordt het allemaal ook net wat te stil. Een beetje saai.

Outemu Red Panda

Tegelijk met de Lemons, bestelde ik ook een setje Outemu Red Panda's ter uitprobering ende vermaeck, en die hebben een hele andere bump, eentje die direct aan het begin van het indrukken zit, en langer doorgaat. Meer een heuveltje dan een richeltje, zeg maar. Ze zijn met een peak van 65gf wel merkbaar zwaarder dan de Gaterons. De behuizing is een combinatie van nylon en PC, de stem is POM. Ze klinken in vergelijking met de Gaterons wat dieper en luider.

Ik vind de Panda's prettiger voelen dan de Lemons, en meer karakter hebben dan de Browns, maar ik ben bang dat ze bij uitbundig gebruik wel een beetje zwaar zijn, en dus vermoeiend om langer op te tikken. Die bump zo vroeg in de aanslag lijkt in ieder geval wel mijn ding.

Maar wat wíl ik nou?

Ja, dat is een beetje de vraag waarmee de zoektocht begon, en waar ik nog niet helemaal een antwoord op heb.

Wat ik nog niet ken, los van een enkel knopje eens een paar keer indrukken, zijn lineaire switches, dus zónder bumpje. Ik heb er op een switch tester van Michael eens wat ingedrukt en was toen niet erg onder de indruk, maar dat is alweer lang geleden.

Ik heb het vermoeden dat ik een voorkeur heb voor een niet te zware tactile switch; dat ben ik gewend, dat bevalt me wel, en de zwaardere switches die ik geprobeerd heb, hadden me nog niet helemaal overtuigd. Ik heb het vermoeden dat ik een zwaardere tactile als de Red Panda wat te zwaar en vermoeiend vind.

Ik neig wel naar een switch met weinig of geen pre-travel voor de bump, dat geeft een wat steviger gevoel.

Er valt wat mij betreft zowel iets te zeggen voor het geklik-klak van ongedempte tactile switches, als voor de rust en stilte van stille switches, maar heb wel een lichte voorkeur voor het scherpe, duidelijke karakter van de bottom-out van een ongedempte switch.

Dat gezegd hebbende: Outemu heeft tegenwoordig een "Silent Cream Yellow", die de bump van de Panda met een milde peak en de stilte van de Lemon lijkt te combineren. Is dat dan misschien de gouden greep?

Nog meer informatie

Zoals ik eerder al schreef: ik zoek graag force curves op, en waar mogelijk vergelijkingen van switches. Nu is het zo, dat veel fabrikanten wel een force curve leveren (zie bijvoorbeeld die van de Outemu switches hierboven), maar... die kloppen niet altijd even goed. Die zijn ietwat gladgepoetst, versimpeld, en niet altijd even kloppend.

Gelukkig zijn er mensen die erg veel switches, meetapparatuur en veel te veel tijd hebben, die de daadwerkelijke switches meten. Iemand die onder de naam ThereminGoat werkt, heeft niet alleen een schrikbarend grote verzameling switches waarover hij, nog breedsprakiger dan ik, reviews schrijft, hij legt er ook steeds meer onder een meetapparaat en publiceert de gegevens.

Er zijn ook sites die de kale (opgegeven) cijfers van switches verzamelen, wat ook een vergelijking makkelijk maakt. Eén zo'n site is Switches.mx, waar iedereen informatie aan kan bijdragen.

En verder blijft het vooral een kwestie van mede-toetsenbordliefhebbers spreken. Er is een topic op Tweakers, er zijn diverse Discord-groepen (ugh, Discord), als je ze eenmaal zoekt, blijken er genoeg mensen toch wel bezig te zijn met knoppen met plankjes...

Op de testbank

Mijn verzameling van 3 soorten switches is natuurlijk een beetje karig als ik wil vergelijken. Ik heb intussen een paar extra exemplaren binnengekregen, en ook nog wat in bestelling staan:

• Mede-Tweaker MatthijsBoog heeft me een setje van 5 verschillende, fabrieksfrisse switches opgestuurd, waaronder Akko Lavender Purples (waarover ik genoeg had gehoord om erin geïnteresseerd te zijn) en Boba u4t's (die een héle goede naam hebben, maar boven het budget zitten waar ik normaal in zoek).
• Ik heb een paar goedkope, lichte (35gf!) KTT Kang White linears besteld, die over een tijdje eens binnen zullen komen. Gewoon, linears, eens proberen.
• In die bestelling heb ik ook nog een setje medium-lichte (55gf) tactiles meegenomen omdat... nou ja, ik was toch bezig. Geen hoge verwachtingen, ze heten Holy Panda's (een roemruchte naam) maar of het daadwerkelijk wat is moet nog blijken. Het is en blijft Ali Express.

Die Tweaker-switches waren trouwens de aanleiding om aan dit bijna ruim 3000 woorden tellende epistel te beginnen. Het begon bij "die review ik wel even", en dan wil je wat achtergrondinformatie erbij zetten, zoals die dingen gaan...

Ik heb die switches een paar dagen terug in mijn Keychron gedrukt, en ben momenteel wat bewuster aan het voelen en luisteren tijdens het tikken, en heb ook de meeste o-ringen onder knoppen vandaan gepulkt om zoveel mogelijk het "natuurlijke" geluid van de switches te horen.

Hopelijk heb ik ze over een paar dagen in ieder geval een beetje kunnen beoordelen en kan ik daar wat meer over vertellen. Waarschijnlijk wacht ik de bezorging van die bestelde switches ook nog wel even af, en voorzie ik een paar van de switches nog van een klein vetje en zet ik ze op een andere plek op het bord om te zien of dat een verschil maakt.

Alles voor de wetenschap!